Inmiddels weten we het allemaal: alcohol drinken tijdens de zwangerschap is schadelijk voor het ongeboren kind. Alcohol komt via de placenta terecht in de bloedbaan van de foetus, wat schade toe kan brengen aan de hersenen. Maar lang niet iedereen weet wat precies de gevolgen kunnen zijn wanneer vrouwen drinken tijdens de zwangerschap. Er zijn allerlei verschillende afwijkingen die kunnen ontstaan als gevolg van alcoholgebruik. Verminderde groei, aangeboren afwijkingen en afwijkende uiterlijke kenmerken zijn enkele voorbeelden hiervan. Ook de mentale ontwikkeling kan achterblijven en gedragsproblemen komen vaak voor. Al deze afwijkingen vallen onder de foetale alcoholspectrumstoornissen (Foetaal Alcohol Spectrum Disorder, in het kort FASD). In dit artikel lees je meer over wat FASD precies is, hoe je het kunt herkennen en wat je kunt doen als FASD bij je baby wordt vastgesteld.
Ontstaan en kenmerken van FAS
Er is maar één reden voor het ontstaan van FAS(D), en dat is alcoholgebruik tijdens de zwangerschap. Alcohol komt via de navelstreng terecht in de bloedbaan van de baby. Het lichaam van een foetus, die gedurende de hele zwangerschap volop in ontwikkeling is, kan niet omgaan met alcohol. De ontwikkeling van de hersenen lijden onder de giftige stoffen van alcohol.
Kinderen met FASD kun je meestal herkennen aan bepaalde lichamelijke kenmerken. Vaak is het geboortegewicht laag en hebben baby’s een kleiner hoofdje dan gemiddeld. Andere uiterlijke lichamelijke kenmerken zijn onder andere kleine ogen, een smalle kin, een wipneus, een lage neusbrug, oren laag op het hoofd en een dunne bovenlip.
Vaak hebben kinderen met FASD ook ontwikkelingsachterstanden, kunnen ze moeilijk leren en hebben vaak ook fysieke beperkingen. Zo hebben deze baby’s vaak moeite met kauwen, zuigen en drinken, maar ook met andere fysieke ontwikkelingen als leren zitten, staan en lopen.
Andere problematiek rondom kinderen met FASD kunnen betrekking hebben op praten, gehoor, slapen, sociale vaardigheden en een verhoogde kans op scoliose.
Hoe wordt het vastgesteld?
FASD wordt meestal niet direct na de geboorte vastgesteld. Als baby´s nog erg klein zijn denkt men vaak niet aan FASD. Het is dan moeilijk om een definitieve diagnose te stellen. Dit komt ook omdat veel kenmerken zich pas laten zien als de kinderen wat groter zijn. Leer- en gedragsproblemen worden dan vaak pas gesignaleerd.
Als er vermoedens zijn van FASD, verwijzen artsen kinderen door naar speciale poliklinieken. Hier kijkt een team van specialisten naar de specifieke kenmerken van elk kind. Zij doen uitvoerig onderzoek waarin de groei, gezichtskenmerken en mogelijke neurologische schade onder de loep worden genomen. Hierna kan het zijn dat de specialisten FAS of één van de andere aandoeningen binnen het spectrum als diagnose stellen.
Welke aandoeningen vallen onder FASD?
De bekendste en meest ernstige vorm van spectrumafwijkingen als gevolg van alcoholgebruik is FAS. Drie andere, minder ernstige vormen zijn onder andere:
- Alcohol-Related Neurodevelopmental Disorder (ARND). Hier heeft het kind geen typerende uiterlijke kenmerken, maar wel neurologische gedragsproblemen.
- Alcohol-Related Birth Defects (ARBD). Bij deze vorm heeft het kind wel de uiterlijke kenmerken van iemand met FAS, maar niet de leer- en gedragsproblemen die ermee gepaard gaan.
- Partieel Foetaal Alcohol Sydroom (pFAS). Hierbij heeft het kind ten minste twee uiterlijke kenmerken van FAS en neurologische klachten.
Hoe vaak komt het voor?
Er is maar één oorzaak van FASD, en dat is het drinken van alcohol tijdens de zwangerschap. Het voorkomen van FASD is daarmee ook voordehandliggend.
Toch zijn cijfers over FASD niet ruim bezaaid. Er zijn geen Nederlandse studies over het voorkomen ervan. Zo is er weinig bekend hoe vaak FASD precies voorkomt.
Het is niet vast te stellen welke hoeveelheid alcohol leidt tot FASD. Daarom is er geen veilige ondergrens van alcoholgebruik voor zwangeren. Wat artsen wel weten is dat hogere concentraties leiden tot ernstigere afwijkingen. Ook geldt dat hoe vaker je alcohol gebruikt, hoe groter de kans op een ernstiger ziektebeeld. Moeders van kinderen met FAS zijn vaak zware drinkers.
Omdat er wel cijfers zijn van het alcoholgebruik van zwangere vrouwen, zijn er ook schattingen van het voorkomen van FAS. Het Trimbos Instituut heeft een onderzoek gedaan (Monitor Middelengebruik en Zwangerschap, 2021) waaruit bleek dat 24,4% van alle vrouwen alcohol heeft gebruikt voordat ze erachter kwamen dat ze zwanger waren. Slechts 2,6% van de ondervraagde vrouwen gaf aan dat zij alcohol dronken nadat ze wisten dat ze zwanger waren. Ruim driekwart van deze groep dronk slechts enkele slokjes.
Met gebruik van deze en andere cijfers zijn er verschillende schattingen gedaan. Op de website van de FAS stichting wordt een schatting genoemd van 26.7 per 10 000. Dat komt neer op bijna 3 per 1000. Op de website van hersenletsel uitleg is een iets lagere schatting gedaan met behulp van Europese cijfers: bijna 20 gevallen per 1000 geboortes in Europa.
Is FAS(D) te genezen?
Geen enkele vorm van FAS(D) is te genezen. Als FAS(D) is vastgesteld kijken artsen natuurlijk wel mee met de ouders wat er mogelijk is aan medicatie en eventuele therapieën. Als een kind bijvoorbeeld moeite heeft met praten kan een logopediste helpen. En kinderen die problemen hebben met hun motorische ontwikkeling kunnen erg baat hebben bij een psychomotorisch therapeut of fysiotherapeut. Ook zijn er medicijnen die kunnen helpen bij bepaalde lichamelijke klachten. Het is erg belangrijk dat doktoren samenwerken om de best mogelijke behandeling samen te stellen.
FAS(D) voorkomen
Ondanks dat de ziekte regelmatig voorkomt is FAS(D) een aandoening die te voorkomen is. Daarom is en blijft voorlichting essentieel in de strijd tegen de ziekte. Het gevaar van alcohol onder de aandacht brengen bij aanstaande ouders is van groot belang. Winst valt te behalen uit voorlichting aan aanstaande vaders. Uit onderzoeken blijkt namelijk dat ook vaders een belangrijke rol spelen. De kans dat een kind geboren wordt met FAS(D) is groter wanneer de vader regelmatig en veel drinkt. Het drankgebruik van de vader heeft invloed op de gezondheid en het drankgebruik van de moeder. Het is daarom essentieel dat zowel vaders als moeders goed voorgelicht worden over de gevolgen hiervan.
Bronnen: NTVG, Erfelijkheid.nl, Hersenletsel-uitleg.nl, alcoholinfo.nl
