Een op de tien gezinnen in Nederland is samengesteld: één van de ouders heeft een kind uit een eerdere relatie. Dit wordt ook wel een stiefgezin genoemd, waarbij papa en mama stiefvader of stiefmoeder heten. Omdat dit bij sommige mensen negatieve associaties oproept, gebruiken we hier het woord samengesteld gezin. Voor de ouders, maar zeker ook voor de kinderen is zo’n nieuwe situatie even wennen. Hoe ervaart je kind het leven in zo’n samengesteld gezin? En hoe ga je hier als ouder mee om?
Oplopende gevoelens als gevolg van de overgang naar een samengesteld gezin
Als een gezin uit elkaar valt (door scheiding, overlijden of andere oorzaak), is dit voor het hele gezin een pijnlijke ervaring. Je kind maakt een periode van verlies en verandering door. Dit kan gevoelens bij je kind losmaken van verdriet, woede of pijn. Je kind kan in opstand komen tegen je gezag als ouder. Dit is een lastige situatie, waarbij je jezelf en je kind de tijd en de ruimte moet geven om het samen te verwerken.
Een samengesteld en dus nieuw gezin: nog meer verandering
Het vormen van een nieuw samengesteld gezin met een nieuwe partner brengt nog meer verandering met zich mee. De komst van een nieuwe partner dwingt je kind om zich aan te passen. Dit kan opnieuw gevoelens van verdriet of woede oproepen bij je kind. Bijvoorbeeld, omdat je kind het idee moet loslaten dat zijn ouders ooit nog bij elkaar terug komen. Als je nieuwe partner ook kinderen heeft, moet je kind het huis en jouw aandacht delen met die andere kinderen. Zeker voor jonge kinderen die vaak van papa naar mama en weer terug gaan, kunnen hierdoor in de war raken.
Nieuwe positie in het gezin
Je kind krijgt een andere plek in het gezin. Misschien was je kind eerst de oudste, maar in het samengesteld gezin niet meer. Of is je kind niet meer enig kind. Dit kan verwarrend zijn. Sommige kinderen gaan hier goed mee om, maar anderen wijzen het nieuwe gezin af. Je kind moet zelf een nieuwe plek krijgen in het gezin. Het helpt wel om voldoende tijd en aandacht aan je kind te besteden. Doe bewust dingen samen, maar ook bewust dingen met het hele gezin.
Verschillende vormen
Als je als ouder gescheiden bent, brengen je kinderen meestal een gedeelte van de tijd bij de vader door en een ander gedeelte van de tijd bij de moeder. Hier maakt ieder gezin zijn eigen afspraken over. Je hebt onder andere:
- parttime gezin: de kinderen zijn het grootste gedeelte van de week bij de andere ouder.
- fulltime gezin: de kinderen zijn de hele week bij één ouder.
- half-time gezin: de kinderen zijn de ene helft van de week bij de ene ouder en de andere helft bij de andere ouder.
- weekend gezin: de kinderen zijn doordeweeks bij de ene ouder en in het weekend bij de andere ouder.
Ongeveer de helft van de kinderen van gescheiden ouders krijgt te maken met een nieuw ouderfiguur. Jaarlijks maken naar schatting 70.000 kinderen een scheiding van hun ouders mee. Driekwart (74%) van deze kinderen gaat bij hun moeder wonen, 6% bij de vader en 20% woont bij beide ouders (co-ouderschap). In het geval van co-ouderschap zou je er ook voor kunnen kiezen om de tijd die je met je kinderen hebt voor 100% aan hen te besteden en de ‘vrije’ week bij je nieuwe liefde.
Opgroeien: verschillende leeftijdsfases
In elke fase van hun leven hebben kinderen op een andere manier behoefte aan steun. We geven hier informatie over de behoeftes van kinderen bij een scheiding op verschillende leeftijden.
Baby, peuter en kleuter
Een jong kind kan vaak nog niet zo goed beseffen wat er aan de hand is. Je kind is nog heel erg afhankelijk van de liefde, verzorging en aandacht van jou als ouder. Maar je kind kan wel goed jouw emoties en gevoelens oppikken. Als je zelf dus veel negatieve emoties ervaart (mogelijk als gevolg van ruzies of scheiding), kan dit een negatieve uitwerking hebben op je kind.
Het is belangrijk dat je als ouder zelf zoveel mogelijk voor je kind blijft zorgen in deze leeftijd als je een nieuwe partner krijgt en een samengesteld gezin gaat vormen. Probeer vaste rituelen zoveel mogelijk hetzelfde te houden. Bij een kleuter kun je ook spelenderwijs uitleggen dat je een nieuwe partner hebt en wat zijn of haar rol wordt in het leven van je kind. Als je nieuwe relatie kapot gaat, kan dit wel voor het kind een gevoel van verlies geven.
Kinderen van 6 tot 9 jaar
Op deze leeftijd heeft je kind vaak een eigen mening. Ze zijn gewend dat hun leven op een bepaalde manier verloopt. Het gezag van een nieuwe partner binnen het samengesteld gezin accepteren ze vaak niet zomaar. Je kind heeft op deze leeftijd nog veel steun nodig van jou. Met de komst van een nieuwe partner kan je kind misschien denken dat je minder tijd of aandacht hebt om met hem of haar te spelen. Zet je kind zich heel erg af tegen je nieuwe partner? Dan kan het zijn dat je kind het gevoel heeft dat je vooral voor je nieuwe partner opkomt. Of je kind kan het gevoel hebben dat er te weinig tijd of aandacht is voor hem of haar.
Kinderen van 9 tot 12 jaar
Als je kind al wat ouder is, kan hij of zij goed begrijpen wat er gebeurt bij een scheiding. Soms proberen ze een schuldige aan te wijzen voor de scheiding. Je kind kan zich in de steek gelaten voelen, of zich schamen voor één van de ouders. Je kind heeft tijd nodig om aan een nieuwe partner te wennen. Als je wilt gaan samenwonen met een nieuwe partner, is het belangrijk om dit ook met je kind te bespreken. Vraag hoe hij of zij zich voelt in deze nieuwe situatie.
12 tot 16 jaar
Op deze leeftijd is je kind vaak al redelijk zelfstandig. Je kind maakt zich los van jou als ouder. Een nieuwe partner zien ze niet snel als een nieuwe vader of moeder. Als je kind het idee heeft dat jouw nieuwe partner de oorzaak is van de breuk tussen zijn ouders, zal je kind je nieuwe partner niet snel accepteren. Hoe pijnlijk de breuk tussen de ouders ook is, het is voor je kind belangrijk om met beide ouders in contact te blijven. Ook als je kind aangeeft dat hij of zij boos is op de andere ouder, is het verstandig om hier met je kind over te praten. Een goede relatie met beide ouders is voor je kind namelijk belangrijk.
Nieuwe partner is geen vervanger voor biologische ouder
Hoe zorgzaam en liefdevol je nieuwe partner ook is, voor je kind is het geen vervanging voor de biologische ouder. Als biologische ouder bouw je vanaf de geboorte een band op met je kind. Die jaren kan je partner niet zomaar even inhalen. En dat hoeft ook niet, zeker niet als je kind ook een gedeelte van de week bij de andere ouder is.
In de meeste samengestelde gezinnen is de band met de nieuwe partner goed. Maar het kost wel tijd om die band te ontwikkelen. Als het gezinsleven in het begin niet zo soepel verloopt, moet je niet zomaar opgeven.
Relatie met broer of zus
De relatie met een broer of zus is bij samengestelde gezinnen extra belangrijk. Het is vaak de enige persoon van het ‘oude’ gezin waar je kind zijn ervaringen en gevoelens mee kan delen. Ze maken namelijk allebei precies hetzelfde mee.
De kinderen van een nieuwe partner zullen niet snel dezelfde band hebben die een broer of zus met elkaar delen. Het kost vaak tijd voor je kind om een nieuwe relatie met deze kinderen op te bouwen. Er komen ineens nieuwe mensen in het leven van je kind, die daarvoor helemaal geen rol speelden. Je kind moet het huis, speelgoed en de aandacht van de ouder delen met die andere kinderen.
Tien belangrijke tips bij het vormen van een samengesteld gezin
- Besef je goed dat je nieuwe gezin niet hetzelfde is als het oorspronkelijke gezin.
- Praat met zijn allen over de nieuwe situatie.
- De nieuwe partner moet niet te snel de rol van papa of mama op zich nemen.
- Maak met je nieuwe partner regels voor de kinderen.
- Steun als biologische ouder de nieuwe partner als je kinderen erbij zijn.
- De liefde voor je eigen kinderen is anders dan die voor de kinderen van je partner. Geef die liefde de kans om te groeien.
- Als je kind dwars is, vat het dan niet persoonlijk op. Je kind heeft waarschijnlijk moeite met de nieuwe situatie.
- De nieuwe leden van het gezin (kinderen, partner) zijn gevoelig. Ze betrekken veel op zichzelf.
- Geef ook voldoende aandacht aan elkaar als partners.
- Als ‘nieuwe’ ouder in een samengesteld gezin is het belangrijk om energie te steken in iets waar je goed in bent. Bijvoorbeeld een hobby of baan. Deze successen bieden tegenwicht aan eventuele onzekere gevoelens.
Bronnen: Nederlands Jeugd Instituut
